هجرت درونی و معنوی را توضیح بدین ؟
در پاسخ به چند مطلب توجه کنید :
1- هجرت از نظر اسلام تنها هجرت مکانی و خارجی نیست، بلکه باید قبل از این هجرت هجرتی از درون آغاز شود، و آن هجرت و دوری از چیزهایی است که منافات با اصالت و افتخارات انسانی دارد، تا در سایه آن برای هجرت خارجی و مکانی آماده شود. و این هجرت لازم است، تا اگر نیازی به هجرت مکانی نداشت، در پرتو این هجرت درونی در صف مهاجران راه خدا در آید.
خداوند در این باره می فرماید : وَ مَنْ یُهاجِرْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یَجِدْ فِی الْأَرْضِ مُراغَماً کَثِیراً وَ سَعَةً وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً. و کسی که در راه خدا هجرت کند نقاط امن فراوان و گستردهای در زمین مییابد، و کسی که از خانهاش به عنوان مهاجرت به سوی خدا و پیامبر او بیرون رود سپس مرگش فرا رسد پاداش او بر خدا است و خداوند آمرزنده و مهربان است. (نساء- 100)
اصولا روح هجرت همان فرار از ظلمت به نور و از کفر به ایمان، از گناه و نافرمانی به اطاعت فرمان خدا است، و لذا در احادیث میخوانیم: مهاجرانی که جسمشان هجرت کرده اما در درون و روح خود هجرتی نداشتهاند، در صف مهاجران نیستند، و به عکس آنها که نیازی به هجرت مکانی نداشتهاند، اما دست به هجرت در درون وجود خود زدهاند، در زمره مهاجرانند. امیر مؤمنان علی ع میفرماید: و یقول الرجل هاجرت، و لم یهاجر، انما المهاجرون الذین یهجرون السیئات و لم یاتوا بها: بعضی میگویند مهاجرت کردهایم در حالی که مهاجرت واقعی نکردهاند مهاجران واقعی آنها هستند که از گناهان هجرت میکنند و مرتکب آن نمیشوند .
2- هجرت به دو نوع صوری و ظاهری و هجرت درونی و باطنی تقسیم می شود .
هجرت صوری و صورت هجرت عبارت است از هجرت به تن از منزل صوری به سوی کعبه یا مشاهد اولیاء(ع)، و هجرت معنوی خروج از بیت النفس و منزل دنیاست الی الله و رسوله، و هجرت به سوی رسول و ولی نیز هجرت الی الله است. و تا آن زمان که نفس را تعلقی به خویش و توجهی به انّیت است مسافر نشده، و تا بقایای انانیت در نظر سالک و دیوارهای شهر خودی و اذان اعلام خودخواهی مختفی نشده، در حکم حاضر است نه مُهاجر. ( برگرفته از کتاب آداب نماز امام خمینی(ره) ص8 )
3- هجرت با توجه به موقعیت افراد انواع گوناگونی دارد. برخی از هجرتها و مهاجرتها به دلیل فقدان یا کمبود منابع طبیعی برای ادامه زندگی، قابل تحمل نبودن شرایط مختلف پیرامونی از جمله فرهنگ و همین طور به دلایل سیاسی صورت میگیرد.
آنچه مسلم است همه انواع هجرتها که در بالا به آنها اشاره شد، چیزی جز تغییر مکان جغرافیایی نیست و تنها جنبه مادی دارد.
آن هجرتی اصالت دارد و ارزشمند است که الی الله باشد. یعنی مقصد هجرت عندالله باشد. و شهیدان راه خدا یکی از مصادیق مهاجر واصل اند - عند ربهم یرزقون- . مقام عندالله نیز شرح و توضیح دارد که ما به آن نمیپردازیم.
حال ممکن است تغییر مکانهای مادی و جغرافیایی عاملی برای توجه و تذکر انسان به هجرت معنوی و هجرت الیالله باشد. در این صورت آن هجرت مادی نیز ازرشمند و منشأ اثر خواهد شد. ولی هجرت کردن لزوماً با تغییر مکان همراه نیست. مبدأ این هجرت نیز بیت النفس است. مهاجر کسی است که خانهی نفس را ترک گفته است و قدم در راه و مسیر الله گذاشته است. و این همان هجرت مقدس است . چه بسا هجرت عدهای به سمت بیت الله باشد و الی الله نباشد.
آن گاه که مقصد الله شد و همه کارها رنگ خدایی گرفت و اهداف مادی رنگ باختند و کوچکترین حرکات برای رضای خدا انجام گرفت، آن زمان است که نصر خداوند متعال شامل حال ما شود و از آن روز، روز پیروزی ماست. دیگر مشکلات، حرکت ما را کند نخواهد نمود، با شکست، ناامید نخواهیم شد و افعال خویش را با هدف خود خواهیم سنجید و قدمی جز برای رضای خدا برنخواهیم داشت. آن گاه که مقصد و هدف الله شد حتی از خداوند نیز طلب پاداش نخواهیم نمود، زیرا هدف ما نه پاداش بلکه رسیدن به مقام قرب اوست، که با هیچ پاداشی قابل تعویض و مقایسه نیست.
حال سزاوار است آنکه بار سفر و هجرت از دیار خویش برای جهاد در راه بسته است، و هدفی اینچنین بزرگ دارد، لقای خداوند را به پاداش اندک دنیوی بفروشد و خویش از لقای خداوند بینصیب کند؟!
آنان که با دنیا و لذات مادی آن انس گرفتند، انگیزه اعمال را جز در جهت بدست آوردن رفاه بیشتر نمیدانند و اینان ساکن دنیا هستند و هیچگاه رخت جهاد در راه خدا را بر تن نخواهند نمود و هیچگاه قدمی برای رضایت او بر نخواهند داشت! که اگر همین حجابهای مادی مانع نمیشد در مییافتند که از چه تجارت بزرگی دستکشیدند و هم چون چار پایان شکم خویش را پر و خالی میکنند .
4- اینجا این بحث پیش می آید که غیر از سیر و حرکت انتقالی و مکانی، نوعی سیر و حرکت معنوی هم هست که به تعبیر قرآن مهاجرت الی الله شمرده می شود .
این سفر معنوی با چه پایی و با چه کیفیتی است؟ به عبارت دیگر این «بیت » کدام بیت است و مقصد چیست؟ مقصد الله (خدا) است ولی خود نیست . ممکن است بگوییم خانه جهل است; انسان در سیر علمی خود از خانه ظلمت جهل خارج می شود، اما به کجا می رود، معلوم و مشخص نیست . ممکن است این خانه خانه خودخواهی و خودپرستی باشد; از خودپرستی است که اگر انسان خارج شد به خداپرستی می رسد . مسلما مقصد همان است که نام آن را «آدمیت » گذاشته اند . این همان راه خودشناسی به منظور خود سازی است .
5- به منظور خودسازی و تهذیب نفس چند کار باید انجام دهید:
1- سیر مطالعاتی و افزایش اطلاعاتی که منتهی به آگاهی و بیداری می شود. در این زمینه متذکر می شویم شرکت در جلسات مذهبی و استماع سخنرانی ها و مواعظ و همچنین تلاوت مداوم قرآن کریم و خواندن روایات اسلامی و شرح زندگی بزرگان و اهل عرفان و سلوک و مباحث مربوط به معاد و رستاخیز نیز بسیار مفید است. در این راستا تا می توانید مطالعه کنید و اطلاعات دینی خود را افزایش دهید.
2- پاکسازی و تهذیب نفس از عادت های بد و دلبستگی ها و وابستگی ها و اموری که مانع کمال و سیر و سلوک انسان به سوی خدا تلقی می شود.
3- اصلاح صفات شخصیتی و پاک سازی دل و درون از رزایل اخلاقی و آراسته شدن به فضایل اخلاقی از طریق راهکارهای علم اخلاق و تمرین آن ها در معاشرت با مردم و رعایت اخلاق اجتماعی. برای ان منظور باید کتاب های اخلاقی مطالعه کنید و در معاشرت خود با مردم راهکارهای آن را عملیاتی نمایید.
5- تفکر شخصی در سوال های اساسی انسان که در بینش دینی مطرح می شود مانند, خداشناسی و انسان شناسی و هستی شناسی و دین شناسی و معاد شناسی. در این راستا کتاب های اعتقادی و فلسفی و عرفانی مفید اند.
6- انجام وظایف عبادی و تحصیل صفت تقوی و پرهیزکاری, از طریق آشنایی با واجبات دینی و گناهان و پایبندی به احکام دینی با نیت خالصانه و صادقانه برای کسب رضای خداوند و نزدیک شدن به او .
7- تقویت ارتباط عاشقانه با خداوند و اولیای معصومین(ع) و مومنان اهل ولایت و محبت, از طریق انجام مستحبات و زیارات و مانند آن.
در صورتی که این مسیر به درستی و عالمانه طی شود, به طور قطع حالات انسان دارای ثبات خواهد بود و دگرگونی ها و تحولات سامان یافته تر می شود و نگرانی ها رفع خواهد شد.
برآیند و رآورد چنین سلوکی تقویت ایمان خواهد بود. ایمان یگانه نیروی با ارزشی است که تضمین کننده سعادت انسان در دنیا و آخرت است.
منابع اصلی اخلاق اسلامی:
-راه روشن, ترجمه مهجه البیضاء فیض کاشانی
- اخلاق اسلامی, ترجمه جامع السعادات ملا مهدی نراقی
- معراج السعاده، ملا احمد نراقی
- نقطه های آغاز در اخلاق عملی آیت الله مهدوی کنی
- اخلاق در قرآن (3 جلد) مصباح یزدی
- اخلاق در قرآن، آیت الله جوادی آملی
منابع بیشتر:
- خودشناسی برای خودسازی، مصباح یزدی
- تهذیب نفس، ابراهیم امینی
- مقالات استاد محمد شجاعی
- خودسازی، شهید باهنر
- خودسازی، محمد یزدی
- جهاد با نفس، ج 3، حسین مظاهری
موضوع مطلب : 
