خونریزی
شاید شما با انواع مختلفی از زخمها و خونریزیها برخورد کرده اید. آیا توانسته ایداز آن خونریزی جلوگیری کنید؟ اگر باز هم باچنین زخمهایی مواجه شدید، می توانید آنرا کنترل کنید؟

اگر شدت خونریزی به حدی باشد که فرصت اعلام به اورژانس ونیروهای امدادی وجود نداشته باشد و یا در مکانی دور از این امکانات باشید، چه کسی جز شما می تواند به شخص مجروح کمک کند؟ اگر یکی از نزدیکترین کسانتان مجروح شد و به دلیل نبودن ویا دیر رسیدن امدادگران، خون زیادی از او رفت و منجر به مرگ او شد، آیا خود را به خاطر اینکه نتوانسته اید کمکی به او بکنید، سرزنش نمی کنید؟…

پس بیایید هر چه زودتر کمکهای اولیه در خونریزیها را یاد بگیریم

در این بخش با انواع خونریزی، علل خونرریزی، اثرات خونرریزی در بدن و علائم و نشانه ها ی خونرریزی آشنا شده ودر نهایت کمکهای اولیه درخونرریزیها را یاد می گیرید.

تعریف: خونریزی یعنی خارج شدن خون از درون عروق خونی که در نتیجه ی جراحت و بریدگی اتفاق می افتد.

اثرات خونریزی در بدن

اثرات کلی از دست رفتن خون عبارتند از:
1- از دست رفتن گلبول های قرمز به کاهش اکسیژن رسانی به بافتها منجر می شود.

2- کاهش در حجم خون سبب کاهش فشار خون میشود.

3- سرعت پمپاژ قلب جهت جبران فشار خون کاهش یافته، افزایش می یابد.

4- کاهش در قدرت ضربان قلب.

خونریزی های خفیف و آرام معمولا بی خطر بوده و علائم عمومی ایجاد نمی کنند.

عدم رسیدگی فوری در خونریزی های متوسط( که تا حدود 1 لیتر خون از دست

می رود)، منجر به بروز حالت شوک می شود.

در خونریزی های شدید، امکان بروز مرگ در عرض چند دقیقه نیز وجود دارد.

دستگاه گردش خون :
دستگاه گردش خون از مهمترین سیستمهای بدن میباشد که از سه جزء اصلی زیر تشکیل شده است :

1- قلب 2- رگها 3- خون

وظیفه این دستگاه انتقال مواد غذائی واکسیژن به سلولهای بدن وهمچنین انتقال مواد دفعی ودی اکسید کربن سلولها به اندامهای دفعی می باشد

علائم ونشانه های خونریزی
به صورت واکنشی و برای جبران خون از دست رفته، خون کمتری به قسمتهای کم اهمیت تر مثل پوست، می رسد و به همین دلیل رنگ پریدگی پوست و مخاطها جزو علایم شایع خونریزی است. در مراحل اولیه و یا خونریزی های خفیف به جز رنگ پریدگیهای مختصرپوست و افزایش تعداد ضربانقلب علایمی دیده نمیشود ولی با افزایش شدت خونریزی علایم زیر ظاهر میشود:

1- تشنگی

2- ضعف، بی حالی،بی قراری و پرخاشگری

3-تند شدن ضربان قلب و ضعیف شدن نبضهای محیطی

4-عرق سرد روی پیشانی

5-تنفس سریع و سطح

6-تهوع و استفراغ

7-افت فشار خون

8- خواب آلودگی

9-احساس سبکی سر، سرگیجه و سردی پوست

10-احساس سرما

11- وجود علایم خاص خونریزی در ارتباط با بعضی از قسمت های بدن مثلا خونریزی جمجمه، درون قفسه سینه یا شکم و…

12- مشاهده خروج خون از زخم در موارد خونریزی خارجی

ــ به خاطر کاهش رسیدن خون اکسیژن دار به مغز، فرد دجار خواب آلودگی، گیجی، سیاهی رفتن چشمها و یا اضطراب و بی قراری می شود.

انواع خونریزی:
با توجه به نوع عروق آسیب دیده، خونریزیها به سه دسته تقسیم می شوند:

1) خونریزی سرخرگی: این نوع خونریزی به دلیل سرعت زیاد جریان خون به صورت جهنده و با فشار زیاد است.رنگ خون به دلیل محتوای اکسیژن بالا قرمز روشن است.

این نوع خونریزی به آسانی مهار نمیشود. درموارد قطع عضو به دلیل ضربه ممکن است سرخرگ به طور کامل و شدید منقبض شده و خونریزی قطع گردد.

2 ) خونریزی سیاهگی: سیاهرگها شامل خون تیره بوده و جریان خون در آن آرام است و در نتیجه این نوع خونریزی بدون جهت و فشار بوده و آسانتر از خونریزی سرخرگی مهار میشود. یک خطر جدی خونریزی سیاهرگی، ورود هوا (مکش هوا ) به درون خون و بروز مرگ ناگهانی است. این موضوع خصوصا در مورد خونریزی از سیاهرگهای بزرگ گردنی صادق است. گر چه خون از درون سیاهرگهای آسیب دیده بدون جهش خارج می شود و میتوان با فشار ملایم آنرا مهار کرد، ولی در موارد آسیب به سیاهرگهای بزرگ امکان وقوع خونریزی شدید و غیر قابل مهار وجود دارد.

3 ) خونریزی مویرگی: خون موجود در مویرگ ها مخلوطی از خون سرخرگی و سیاهرگی است. خون معمولا از زخم نشت می کند و مقدار خون از دست رفته نیز کم است. معمولا فشار روی زخم برای مهار خونریزی کفایت می کند و در بسیاری مواقع حتی بدون درمان، روی زخم خودبه خود لخته می بندد و خونریزی مهار میشود. در این نوع خونریزی خطر عفونی شدن زخم بیشتر از خطر از دست رفتن خون مطرح است.

باتوجه به کانون خونریزی، خونریزیها به دو دسته تقسیم می شوند:

1) خونریزی داخلی:در خونریزی داخلی،خون از درون عروق خارج شده، ولی داخل بدن باقی میماند.یعنی خون به درون حفرات بدن مثل شکم، قفسه سینه، جمجمه و … می ریزد. این نوع خونریزی را

با چشم نمی توان دید و تشخیص آن مشکل است.

2) خونریزی خارجی: در خونریزی خارجی، خون از بدن خارج شده و بیرون می ریزد و غالبا نتیجه ی بریدگی، جراحت جنگی و شکستگیهای باز استخوان ها ایجاد می شود.

علل خونریزی ها:
از علل خونریزی خارجی می توان آسیبهای ناشی از تصادفات، ضربه ها، بریدگی با آلات برنده و صدمات جنگی در اثر گلوله و ترکش و… را نام برد.

از علل خونریزی داخلی می توان آسیب و ضربه در اثر تصادفات، ضربه ها، وارد شدن گلوله به درون احشاء ، برخی بیماریهای خاص مثل خونریزی گوارشی و اختلالات انعقادی اکتسابی و ارثی را نام برد.

اهداف کلی در خونریزی ها

1ـ شناسایی وضعیت مصدوم و شدت از دست رفتن خون

2ـ مهار خونریزی

3ـ تمیز نگه داشتن زخم و پوشاندن آن با گاز استریل جهت به حداقل رساندن خونریزی و ممانعت از بروز عفونت

4ـ انتقال مناسب مصدوم به بیمارستان

کمکهای اولیه در خونریزی ها

ــ در ارائه کمکهای اولیه سرعت عمل به خرج دهید اما خونسردی خود را حفظ کنید.

تاخیرممکن است به قیمت از دست رفتن جان مصدوم تمام شود.ــ علایم حیاتی را کنترل کنید

ــ مصدوم را به پشت بخوابانید و پاها را در وضعیت زانوخمیده بالا ببرید.

ـ خونریزی را کنترل کنید ?!?

ــ مصدوم را گرم نگه دارید

ــ مصدوم را در وضعیت استراحت قرار داده و اندام زخمی را بی حرکت کنید

ــ لباس مصدوم را شل کنید

ــ در صورت بروز شوک، پاهای مصدوم را بالا نگه دارید اما در صورت خونریزی سر و گردن نباید سر را نسبت به بقیه بدن پایین تر نگه داشت ، چون سبب خونریزی بیشتر می شود.

ــ در صورتی که خون لخته شده باشد، از کندن و تمیز کردن آن خودداری کنید؛ زیرااین کار سبب خونریزی مجدد میشود.

ــ هرگز اشیائی مانند چاقو، تکه های شیشه و… را از زخم خارج نکنید زیرا امکان تشدید آسیب و خونریزی بیشتر وجود دارد. در این شرایط، از یک دستمال و یا باند حلقه شده به نام تــامپون استفاده کنید. توجه داشته باشید که تامپون باید

کاملا اطراف جسم را بپوشاند طوری که وقتی خواستید روی آن باندپیچی کنید،

به جسم فشار وارد نشود.

ــ مصدوم را به مرکز درمانی انتقال دهید.

روشهای مهار خونریزی

برای این کار میتوانید از چند روش زیر استفاده کنید:

1ـ بالا نگه داشتن عضو آسیب دیده

2ـ فشار مستقیم بر روی محل خونریزی

3ـ فشار بر روی نقاط فشار (منظور از نقاط فشار، نقاطی هستند که شریان یا همان سرخرگ اصلی، از آن عبور کرده است.)

4ـ اگر خونریزی جزئی باشد، خونریزی ممکن است با ریختن آب سرد بر روی آن بند بیاید.

5 ـ استفاده از تورنیکت یا شریان بند در خونریزی های شدید تورنیکت باند عریزی است که استفاده از آن به طور صحیح سرخرگ را بسته و مانع خونریزی میشود. از این وسیله تنها در موارد بسیار ضروری (نظیر قطع سرخرگ بزرگ، قطع عضو و یا عدم مهار خونریزی با روشهای دیگر) استفاده می شود.

کمکهای اولیه در خونریزی خارجی
جهت کنترل خونریزی خارجی باید چهار مورد اساسی زیر به ترتیب وبه سرعت انجام پذیرد :

1- فشار مستقیم

2- بالا نگه داشتن عضو

3- فشار بر نقاط فشار

4- استفاده از تورنیکت یا کیسه هوایی

1- فشار مستقیم :

موثرترین روش در کنترل خونریزی از طریق فشار مستقیم میباشد که به یکی از دو روش زیر انجام میگیرد :

الف- گاز استریل (یا تکه پارچه تمیز) را روی محل خونریزی گذاشته وبا دست روی آن فشار وارد شود تا خونریزی قطع گردد.

ب- قطعه ای گاز استریل را روی محل خونریزی گذاشته وبه وسیله بانداژ محکم آنرا ببندید تا خونریزی کنترل گردد.

2- بالا نگه داشتن عضو دچار خونریزی :

این روش در کنترل خونریزی قسمت هایی از بدن که امکان قراردادن آنها در سطحی بالا تر از سطح بدن وجود دارد مورد استفاده قرارمیگیرد که به علت نیروی جاذبه ،فشار خونریزی کمتر میشود .

توجه : در صورت وجود شکستگی درعضو مربوطه استفاده ازاین روش محدودیت دارد .

3- فشار بر نقاط فشار :

اگر توسط فشار مستقیم و بلند کردن عضو ،خونریزی قابل کنترل نبود از فشار دادن بر نقاط فشار استفاده میشود .

نقاط فشار نقاطی است که شریان های اصلی بدن از نزدیک سطح بدن و روی استخوانها عبور میکند و تعدادی از آنها عبارتند از :

1) در خونریزی های دست 2) در خونریزی های پا

توجه : چنانچه در این محل ها شکستگی استخوانی باشد در استفاده از این روش محدودیت وجود دارد .

4- استفاده از تورنیکت یا کیسه هوائی :

این روش فقط زمانی انجام میشود که کوششهای قبلی جهت کنترل خونریزی موثر واقع نشود ویا در مواقعی که اندامی قطع گردیده و نگرانی درمورد ازبین رفتن بافتهای پائین تر از محل بستن تورنیکت نباشد .

روش بستن تورنیکت :
1- ابتدا گاز یا دستمالی بر روی بازو قرار دهید که علاوه بر نقش حفاظتی باعث افزایش فشار در آن نقطه گردد .

2- به وسیله باند نواری دستمال فوق را ثابت کنید. وسپس اهرمی مثل یک تکه چوب یا لوله یا حتی خودکار را روی آن قرار دهید وباند را بعد از قراردادن آن گره دیگری بزنید.

3- اهرم را به حول مرکز گره تا اندازهای بچرخانید که خونریزی قطع شود در اینحال اهرم را بوسیله گره ثابت کنید .

زمان بستن تورنیکت را در محلی که قابل رویت باشد بنویسید . بعلت اینکه بستن شریان توسط تورنیکت حداکثر هر 15 دقیقه یک بار تورنیکت را به مدت 1 دقیقه رها کرده ومجدداً ببندید.

نکته : 1- اندامی که با تورنیکت بسته شده حتماً باید در معرض دید باشد .

2- حتی در زخمهای ران و بازو تورنیکت حداقل باید 2 اینچ یا5 سانتی متر بالاتر از آن بسته شود.

عده ای از پزشکان استفاده از کیسه هوائی دستگاه فشار خون با فشار حدود 150 میلی متر جیوه را پیشنهاد می کنندکه عملاً اگر امکان پذیر باشد راه ایمنی تری میباشد. در دهه های اخیر استفاده از وسیله ای به نام آتل بادی پیشنهاد شده که کیسه های پلاستیکی با حفره میان خالی هستند ومانند جوراب پوشیده و سپس باد می کنند. این وسیله علاوه بر اینکه میتواند به عنوان یک آتل مصرف شود درموارد خونریزیها نیز به عنوان کمک دهنده در جلوگیری از خونریزی یا در موارد شوک حاصل از خونریزی به عنوان کمک در کاهش جریان خون اندامها مورد استفاده قرار می گیرد.

دربستن تورنیکت باید بسیار دقت کرد . چه بسا افرادی که به دلیل سهل انگاری امدادگران عضو خود را از دست داده اند . به همین دلیل استفاده از تورنیکت و آتل بادی در بسیاری از نقاط جهان معلق مانده است و تنها در موارد خاص مورد استفاده قرار می گیرد .در بستن تورنیکت در قسمتی از اندام مثلاً دست باید توجه کرد برای جلوگیری از آسیب و قطع عضو سالم به اندازه ای تورنیکت را محکم کنیم که نبض احساس شود تا از تخریب عضو جلوگیری شود و حدالمقدور سعی شود از تورنیکت استفاده نشود .

کنترل بوسیله سرما :
در موارد شکستگی، سوختگی وخونریزیهای خفیف میتوان با استفاده از کیسه های حاوی یخ در محل ضایعه، علاوه بر کاهش درد و تورم باعث کاهش خونریزی نیز شد. توجه داشته باشید که استفاده از سرما به تنهائی نمیتواند در کنترل خونریزی موثر باشد وباید همراه با دیگراقدامات انجام گیرد.

توجه : برای جلوگیری ازسرمازدگی مورد نظر، کمپرس سرما را نباید بیش از 20 دقیقه ادامه داد.

با توجه به مطالب فوق در مصدوم دچار خونریزی اقدامات زیر را بترتیب به عمل أورید :

1- محل خونریزی را مشخص کنید.

2- نوع خونریزی را مشخص نمائید.

3- خونریزی را کنترل کنید ( باید از حداقل امکانات حداکثر استفاده بعمل آید ).

4- اگر جهت کنترل تورنیکت بسته اید زمان آن را درجائی که کاملاً در معرض دید باشد مثلاً سینه یا پیشانی بیمار بنویسید .

5- بیمار را جهت پیگیری صدمات وارد شده کنترل کنید.

فراموش نکنید که تمامی این عملیات را در موقعی میتوان انجام داد که ابتدا وضع تنفس وقلب بیمار کنترل شده باشد.

ت- خونریزی داخلی :

تعریف: چنانچه خون پس از خروج از رگ در داخل حفره ای از بدن ریخته ومحل خونریزی مشاهده نشود، خونریزی داخلی گویند. مانند خونریزی در داخل جمجمه، ویا در مجاری گوارشی.

کمکهای اولیه در خونریزیهای داخلی :
در مورد خونریزیهای داخلی مهمترین کار رساندن بیمار به مرکز درمانی است وبهترین اقداماتی که میتوان انجام داد به ترتیب زیر است :

1- کنترل علائم حیاتی

2- کنترل راههای هوائی

3- قرار دادن بیمار در بهترین وضعیت

مثلاً اگر بیمار دچار تهوع واستفراغ های مکرر است اورا به پهلو خوابانده واگر خونریزی داخلی اندامها ( دست وپا )است، اندام را بالا نگه دارید.

4- بیمار اگر دچار شوک است کمکهای اولیه در مورد او انجام شود.

5- در صورت امکان به بیمار اکسیژن داده وبه او هیچ چیز نخورانید.

6- در اولین فرصت ممکن بیمار را به مرکز درمانی انتقال دهید.

نکته1 : در صورت ضربه به سر – استفراغ های مکرر زنگ خطر بزرگی جهت اعلام خونریزی داخل مغزی میباشد که میتواند باعث مرگ مصدوم گردد.همچنین خروج مایع مغزی نخاعی که همانند آبریزش بینی از بینی و مایع شفافی از گوش می باشد از علایم ضربه مغزی می باشد .

در ضربه مغزی :
سر مصدوم را بالاتر از سایر اندام او قرار دهید . از خروج مایع مغزی نخاعی به بیرون جلوگیری نکنید و هر چه سریعتر مصدوم را به مرکز درمانی انتقال دهید .

نکته2 : در صورت ضربه به شکم – دل درد شدید زنگ خطر بزرگی جهت اعلام خونریزی داخل شکم میباشد ودر صورت عدم توجه باعث مرگ مصدوم خواهد شد.