ارائه تعریفی جامع برای کلمة ویتامین، عملاً غیر ممکن است. این کلمه در سال 1910م به وسیلة فونک اختراع شد. در این سال او توانست از پوستة برنج عنصر کریستالی را به دست بیاورد که از بیماری بری‌بری پیشگیری نموده و آن را درمان می‌کند (ناراحتی که زمانی اطلاعی از آن در دست نبود و بر اثر فقر ویتامین B ایجاد می‌شود).
ویت به این عنصر نام «آمین حیاتی» را داد که طبیعتاً اصطلاح ویتامین از کلمة آمین حیاتی گرفته شده و پس از آن این نام به مجموعة عناصر مورد نیاز فعالیت‌های حیاتی که بدن نمی‌تواند آنها را بسازد و بنابراین باید آنها را از طریق تغذیه بدست بیاورد اطلاق شد.
بنابراین، ویتامین عبارت است از عنصر ضروری برای فعالیت مناسب بدن و عامل حیاتی است که اغلب در مقادیر بسیار کم در مواد گیاهی و حیوانی وجود دارد. هر یک از ویتامین‌ها به نوعی به شکل کاتالیزورهای لازم برای ایجاد پدیده‌های مورد نیاز بدن و پدیده‌های تولید نسل نظیر تکثیر، رشد، گسترش، خفظ فعالیت حیاتی و غیره به کار می‌رود.
فقدان ویتامین‌ها نمونة کمبود ویتامین اسکوربوت است که از زمان‌های بسیار درو شناخته شده است.
روش‌ها درمانی که در دوران قدیم علیه این بیماری بکار می‌بردند، بسیار متغیر بوده (بدون اینکه هرگز کسی بتواند توجیه علمی برای این روش‌ها پیدا کند). «پلین» از علف بریتانیکا صحبت می‌کند (که بی شک نوعی ترشک بوده است)، داروئی که همراه با ژنتیان در یک رسالة پزشکی ایسلندی در قرن پانزدهم هم تجویز شده است. «ژاک کارتیه» گزارش داده که برخی از افراد مبتلا به اسکوربوت با مصرف دم کردة سوزن‌های کاج براساس دستور فارماکوپة هندی درمان شده‌اند و سرانجام، گروهی دیگر از خواص درمانی سنبل ختایی و… نام برده‌اند.
ولی همه باید تا قرن شانزدهم انتظار می‌کشیدند تا به تدریج به خواص میوه‌های خانوادة لیمو برای درمان این بیماری مشکوک شوند. اما این بیماری همچنان ملوانان کشتی‌های بادبانی را که ماه‌ها در دریا سفر می‌کردند و در طول سفر غذای آنها تنها از مواد کنسرو شده، آردی و نمک سود تشکیل می‌شد و از هر نوع میوه، سبزی‌های تاز و گوشت تازه محروم بودند، می‌کشت.
بایستی از تجربیات معاصر دکتر «آلن بومبار» که چند سالی است انجام شده، استفاده کنیم تا دریابیم که ادامة حیات افرادی که در دریا گم شده‌اند با استفاه از خود دریا که منبع ویتامین است (پلانکتونها) نیز امکان‌پذیر بوده است.
من واقعاً تعجب می‌کنم که چرا اندیشة صید ماهی تازه به مغز ملاحان قدیمی کشتی‌های بادبانی خطور نمی‌‌کرده است؟ خصوصاً که همة ما روغن جگر ماهی مورو را می‌شناسیم و از غنای آن از ویتامین‌های A و D آگاهیم. اما ماهی تازه دارای ویتامین‌های متعدد دیگری نیز هست. ضمناً باید این نکته را متذکر شوم که گوشت ماهی به صورت خام دارای آنزیمی به نام تیامیناز است که ویتامین B1 را از بین می‌برد (و البته این آنزیم بر اثر پختن می‌رود).
فقر ویتامین C تنها دلیل ایجاد اسکوربوت است که اگر ادامه پیدا کند، باعث پیدایش بیماری‌های شدید و سپس مرگ خواهد شد. در حالی که استفاده از تغذیه‌ای عادی همراه با گوشت و خصوصاً سبزی‌ها و میوه‌های تازه، افراد مبتلا به این ناراحتی را که بیماری بیش از حد در آنها پیشرفت نکرده باشد به سرعت بهبود می‌بخشد.
ابتلا به این بیماری منحصراً بر اثر فقر ویتامین C است (درست مثل بری بری که صرفاً به خاطر فقر ویتامین B راشیتیسم که به دلیل کمبود ویتامین D به وجود می‌آید).
پس از مدتی محققین متوجه شدند که با قرار دادن حیوانات تحت رژیم‌های غذایی خاصی که از نظر برخی ویتامین‌های مشخص دچار کمبود است، بیماری ایجاد میشود که بعدها آن را فقر ویتامین نامیدند.
فقر ویتامینی یک بیماری کاملاً مشخص بوده و ناراحتی‌ها و علائم خاص خود را دارد و تنها بر اثر فقدان یا کمبود یک ویتامین کاملاً مشخص ایجاد شده و ادامه می‌یابد (که البته تنها به وسیلة مصرف مجدد همان ویتامین درمان می‌شود).
بدین ترتیب، گروهی از ویتامین‌ها کشف شدند و نام‌های A، B، C، D، E و غیره را به خود اختصاص دادند. اما در هر یک از این گروه‌ها نیز ویتامین‌های مخلفی یافت شد که آنها را با ارقامی همراه با حرف مربوط به آن ویتامین مشخص کردند. به عنوان مثال، می‌توان از ویتامین B نام برد که خود به حدود پانزده ویتامین دیگر نظیر B1، B2، B3، B4، و…. تقسیم شده و هریک از آنها خاصیت و نقش ویژة خود را دارند.
البته اگر سعی کنیم ویتامین‌‌ها را به نوعی تعریف کنیم، شاید بتوان گفت که این عناصر یا بهتر از آن، عناصر حیاتی، برای ادامة حیات لازم بوده (تکثیر، رشد، حفظ و نگهداری، فعالیت، جذب و تحلیل و….) و به بدن امکان می‌دهند تا مواد غذایی را که دریافت می‌کند (عناصری را که از این ویتامین‌ها برخوردار هستند) به مقادیر بسیار کوچکی تبدیل کند که با نیازهای ارگانیکی او سازگاری داشته باشد. فقدان این عناصر حتی به صورت جزئی باعث ایجاد بیماری‌هایی می‌شود که ناراحتی‌ها و آسیب‌های خاص خود را در پی داشته و تنها با استفاده از ویتامین یا ویتامین‌هایی که کمبود آن ایجاد شده قابل درمان است.
دکتر «پومیه» در این مورد می‌گوید: «تعریفی جامع برای ویتامین‌ها وجود ندارد و تنها توضیحی که می‌توان برای آنها داد این است: دیگر عناصر در صورتی که بیش از حد مصرف شوند انسان را دچار ناراحتی می‌سازند، در حالی که اگر ویتامین‌ها مصرف نشوند، انسان بیمار خواهد شد.»
? ویتامین P یا روتین.
این ویتامین به ویتامین C2 (اسکولوزید) و ویتامین K (منادیون) بسیار نزدیک است، زیرا هر سة این ویتامینها ضد خونریزی بوده و شکنندگی مویرگها را درمان می‌کنند.
در عین حال، لازم به تذکر است که ویتامین K بیشتر ضد خونریزی و ویتامینهای C2 و P بیشتر داروی مویرگهای خونی هستند (شکنندگی، قابلیت نفوذ بیش از حد و خونمردگی بیش از حد یا ایجاد شده بر اثر علل جزئی).
? تعریف:
این عنصر در پاپریکا و آب لیمو تشخیص داده شده است.
ویتامین P (که هنوز هم گاهی به آن سیترین یا هسپردین گفته می‌شود)، یک فلاو محلول در آب است. این عنصر قابلیت نفوذ مویرگهای خونی را کاهش داده و در برخی حالتهای خونریزی، بعضی از پورپورها و در آب آوردن شکم نقش دارد. کبود آن در انسان شناخته نشده است.
? منابع:
مشتقات اصلی آن عبارتند از:
روتین (روتوزین) که از توتون و گندم سیاه استخراج می‌شود و آن را به شکل مصنوعی نیز می‌سازند. روتین همچنین در برگهای بنفشه، کاهو، سداب و غیره نیز یافت می‌شود.
هسپردین در پرتقال و لیمو.
اپی کاتشین در اقاقیا، زردآلو، بادام، پوست درخت بلوط و گرودو کولا.
فلوریدئوزین (فلوریدیزین) در ریشه‌های درخت گیلاس، گلابی و سیب موجود است.
لوکوسیانیدول در پوستة دانه‌های بادام زمینی یافت می‌شود.
برخی از متخصصین اسکولیوزید را نیز که از پوست بلوط هندی استخراج می‌شود و گروهی دیگر آن را به عنوان ویتامین C2 می‌شناسند، به این ویتامین مربوط می‌دانند.
? مقدار مصرف:
مقدار مصرف روازنة روتین 80 تا 100 سانتی گرم و مقدار اسکولوزید 2 تا 5 سانتی گرم می‌باشد.
در موارد اورژانس و حاد، می‌توان بین 50 میلیگرم تا 1 گرم را به صورت تزریق درون وریدی مورد استفاده قرار داد.
در موارد مزمن یا به عنوان پیشگیری (خانواده‌هایی که آمادگی ابتلاء دارند)، قرصهای 20 میلیگرمی روتین که غالباً با دیگر ویتامینهای نظیر روتین و مشتقات آن، سولوروتین، روتانکسول، روتوونسین، سیتروفلاونوئیدها، روتوزید، اسبریون، ونکاروتین، همولول، 1000 CPK و غیره همراه است، تجویز می‌شود.
قرصهای روتیلمون در مقادیر 50 میلی گرمی عرضه می‌شوند.
هیپرویتامینی P وجود ندارد.
? کاربردهای درمانی:
عناصر ویتامین P در مواردی مطرح شده‌اند که به نظر می‌رسد همراه با کاهش مقاومت مویرگها و قابلیت نفوذ بیش از حد در دیوارة آنها و خطر پارگی عروق باشد نظیر فشار خون بالا همراه با خونریزی پوست و لکه‌های قرمز، اشکالات ایجاد شده در عروق مغزی، بیماری شبکیه‌ای دیابتیک، پورپورا همراه با کاهش مقاومت عروق، التهاب مویرگها، خونریزی شبکیه و زیر بافت ملتحمه و…
همچنین، می‌توان آنها را در رابطه با پیشگیری هنگامی که نسبت به حالت خونریزی بر اثر شکنندگی یا قابلیت نفوذ بیش از حد مویرگها تردید وجود دارد مصرف کرد.
سوای آن، ویتامین P در اودمهای تغذیه‌ای نظیر فلبیتها، واریسها، سلولیت و غیره نیز توصیه شده است.
دکتر پومیه اطلاعات دقیقتری را ارائه می‌کند:
آرتریت، آب آوردن شکم بر اثر سیروز، شوکهای حاصله از عمل جراحی، ناراحتیهای پوستی دستگاه تناسلی زنانه، خونمردگی، اگزما، خون دماغ، اریتم گره‌ای، اریتودرمی، عبور سرم به داخل بافتها، آب سیاه، هموفیلی، سرفه همراه با خون، تمام خونریزیها، ترشح مایع سرمی، در حفرة مفصلی، فشار خون بالا (پیشگیری از اتفاقات عروقی)، نارسایی کبدی، التهاب عنبیه، بیماری بازدو، یائسگی، میگزدم، عمل جراحی (قبل از آن برای ایجا انعقاد)، ورم پردة شکمی، ذات‌الریه، پولی آرتریتهای مزمن، پزوریازیس خارش، پورپورای همراه با خونریزی، ورم شبکیه، روماتیسم تورمی، اسکوربوت، زخمهای واریسی.
? ویتامین N (اسید تیوتیک یا لیپوئیک)
این عنصر به سختی شناخته شده و می‌تواند به عنوان یک مادة تصفیه و پاکسازی خون و از بین برنده برخی بیماریها محسوب شود. این ویتامین همچنین سم‌زدا نیز می‌باشد.
? تعریف
به خاطر اسید تیوتیک یا لیپوئیک، این عنصر ضد اسید پیروویک بوده و به عبارت دیگر، مثل ویتامین B1 کمک می‌کند تا بدن اشخاصی که رژیم غذایی آنها بیش از حد از گلوسیدها غنی است، پاکسازی شود.
به نظر می‌رسد که این عنصر در پلی نوریتها (خصوصاً در رابطه با افراد الکلی و سیروز آنها)، دیابت همراه با اسیدوز و مسلماً برای افرادی که مقدرا چربی خون آنها بیش از حد است، قابل تجویز باشد.
? کاربردهای درمانی:
برخی افراد، این ویتامین را برای سم زدایی افراد الکلی و مبتلایان به بیماریهای کلیوی، بعضی فلجها و برخی ناراحتیهای معده- روده‌ای (افتادگی، تخمیر، احتباس، انسداد مجاری و…) توصیه می‌کنند.
به نظر اندیکس مرک، ویتامین N (اسید تیوتیک) یک نمک سدیم است که از میکرو ارگانیسمهای گیاهی و حیوانی استخراج می‌شود. این عنصر یک عامل رشد برای بسیاری از باکتریها و پروتوزوئرها می‌باشد. این ویتامین در آب غیر محلول و در چربی محلول است و برخی از متخصصین آن را در مواردی نظیر اختلال در فعالیت کبد، مرگ نسوج مغزی و مسمومیت به وسیلة قارچهای سمی آمانیت فالوئید تجویز می‌کنند.
? ویتامین I
? ویتامین I یا اینوزیتول
این ویتامین ضد بیماریهای غدد چربی بوده و یک عامل کاهش دهندة چربیهای بدن محسوب می‌شود که دارای خاصیت به حرکت درآوردن چربیها، محافظت از کبد، جلوگیری از تجمع چربیها در آن و تخریب آنها می‌باشد. این ویتامین به ویتامین J بسیار نزدیک می‌باشد و در برخی موارد تحت عنوان قدیمی ویتامین B7 با آن اشتباه گرفته می‌شود.
? کاربردهای درمانی:
این عنصر یک داروی فسفاتة جایگزین کننده و تقویت کنندة سیستم اعصاب و تغذیه می‌باشد. بنابراین ، ویتامین I را در رابطه با تمام بیماریهایی که مربوط به نارسایی استرهای فسفری ارگانیکی در رژیم غذایی باشند، یا بیماریهایی نظیر موارد زیر به کار می‌برند: جذب و تحلیل ناقص این استرها به خاطر دوران نقاهت، کار فکری بیش از حد، بارداری یا شیر دادن، کند شدن رشد، حالات ناراحتیها عصبی و افسردگی (خصوصاً ناراحتیهای روانی سالخوردگان)، بی‌اشتهایی، کند ذهنی، اختلال در چربی خون، ناراحتیهای متابولیکی چربیها (خصوصاً کار بیش از حد کبد و بیماریهای غدد چربی کبد)، بیماریهای مربوط به خونریزی، کند ذهنی و نارس بودن نوزادان، کم خونی مربوط به کمبودها.
همچنین آن را در رابطه با ناراحتیهایی که بر اثر مصرف سولفامیدها ایجاد می‌شود نیز توصیه می‌کنند، زیرا ویتامین I در اینگونه حالتها مانند یک ضد سولفامید واقعی عمل می‌کند. علاوه بر آن، این عنصر منبسط کنندة عروق مغزی و فعال کنندة جریان خون است که در رابط با آرتریواسکلروز، آترواسکلروز، نارسایی شریانی و وریدی محیطی، آرتریت، بیماریهای وریدی- واریسی و پس از ابتلاء به فلبیت، اکروسیانوز، مورمور شدن، سرمازدگی، طاسی، ریزش مو، افزایش بیش از حد کلسترول در خون، سیزورها، انفارکتوس و فلج نیمة بدن، برخی از انواع آسم وضعف روده‌ای، آنژین صدری، تهوع ناشی از استونمی، هپاتیتهای سمی- عفونی، کم خونیهای مربوط به کمبود و… به کار می‌رود.
? منابع:
ویتامین I را در منابع ذخیره‌ای گیاهان (غده‌های زیرزمینی، دانه‌های غلات و غیره) و گندم، قلب، اسفناج، شیر، مخمر آبجو، ذرت، ملاس نیشکر، سویا، ماست و مسلماً در غلات جوانه زده می‌توان یافت.
? مقدار مصرف:
آن را در داروخانه‌ها به عنوان دیلکس پال، اینوزیتول- کولین، متیکول، کالئون نیسیت (که در این مورد به عنوان یک منبسط کنندة عروق و فعال کنندة گردش خون ضمن تنظیم متابولیسم لیپیدها عمل می‌کند)، اینوزیتوکلسیم، فیتین، فوسبیوز، فیتوکلسین، وژفوس و… عرضه می‌کنند.
ویتامین I به صورت قرص، گرانول و غیره موجود بوده و مقدار تجویز آن 50/0 تا 2 گرم در روز می‌باشد.
در اکثر این داروها (متیکول، متیونین- اسنوزیتول- کولین و…) چندین ویتامین خصوصاً ویتامینهای I و J که خیلی به یکدیگر نزدیک هستند مخلوط می‌شوند.
? ویتامین M یا استیگماسترول.
برای مدتی طولانی، این ویتامین با ویتامین B9 یا L1 به خاطر شباهت زیاد آنها اشتباه گرفته می‌شد. این ماده مقدار چربی موجود در خون را به حالت طبیعی باز می‌گرداند. ویتامین M از مشتقات سیتوسترولها است.
این ویتامین ضد چین و چروک است ولی در معالجات رایج نه خیلی شناخته و نه خیلی مصرف می‌شود. تنها چند تن از نویسندگان بدون آنکه به مطالعة عمیقی بپردازند، در مورد آن صحبت کرده‌اند.
? منابع:
این ویتامین را در برگهای چغندر، کرفس، کلم پیچ، خامه، آندیو، ملاس نیشکر، شلغم، و غیره می‌توان یافت.
? کاربردهای درمانی:
معمولاً فقر ویتامینی M در سلولیتهای تورمی پس از فلبیت، آرتروز مفصل ران، تأخیر در رشد، کاهش نیروی عضلانی، دردهای عصبی سر- شانه‌ای، سیاتیکها، اسکلرودرمی (ویتامین B10 یا H2)، اسپوندیلوز ریزوملیک و افزایش چربی خون مشاهده می‌شود(B.i.A.N).
طبق نوشتة اندیکس مرک، این عنصر در آب غیرمحلول و در حلالهای شیمیایی معمول محلول است. معمولاً آن را از مخلوط فیتوسترول سویا و باقلای کالا بار استخراج می‌کنند.
? ویتامین F یا ویتامین ضد اگزما
تحت این عنوان، اسیدهای چرب غیر اشباعی قرار می‌گیرند که نمی‌توان آنها را در لابراتوار تولید کرد. از بین این اسیدها می‌توان از اسیدهای لینولئیک، لینولنیک، آراکونودیک، و اکسنیک نام برد.
? کاربردهای درمانی:
قبل از هر چیز، در رابطه با اگزمای کودکان و نوزادان به کار می‌رود که پومیه موارد ذیل را نیز به آن افزوده است:
آبسه، اکنه، شیر دادن، سوختگی، رشد، اگزما، سرمازدگی، دمل و کورک، شقاق، زرد زخم، نفریت، زخمهای کم نیرو، خارش مقعدی- تناسلی، پزوریازیس، رادیو- درمیتها، ورح حفرة بینی- حلق که مجدداً در کودکان عود کند، خشکی پوست، نازایی، ناراحتیهای مربوط به تولید نسل و…
? در مصارف خوراکی: اگزمای نوزادان، دمل و کورک، زخمهای کهنه، پزوریازیس و زخمهای واریسی.
? مقدار مصرف:
از نظر تجارتی ویتامین F در مقادیر 60 تا 120 قطره در روز و کپسولهای معادل با 15 قطره (ویتامین F- گرمی) موجود است.
? منابع:
آن را می‌توان در برخی از روغنهای گیاهی نظیر بادام زمینی، کولزا، کتان و سویا یافت.

منبع:آژانس بدنسازی ایرانیان